De psychologische impact van kleuren: feit of fabel?

Weinig empirisch werk

Kleur is een krachtig communicatiemiddel en kan volgens kleurexperten worden gebruikt om stemmingen te beïnvloeden. Kleuren kunnen zelfs bepaalde fysiologische reacties veroorzaken en zijn bijvoorbeeld al in verband gebracht met een verhoogde bloeddruk, een verhoogde stofwisseling en vermoeide ogen. Hoe werkt kleur precies en hoe wordt bepaald dat kleur de stemming en het gedrag van de mens beïnvloedt? Gezien onze hele leefwereld dagdagelijks omgeven is door kleur zou men kunnen verwachten dat kleurenpsychologie een goed ontwikkeld vakgebied is. De werkelijkheid leert ons echter dat er tot nu toe weinig theoretisch of empirisch werk is gedaan over de invloed van kleur op het psychologisch functioneren van de mens.

Wat ons wordt verteld, is voornamelijk gedreven door praktische overwegingen, niet door strikt wetenschappelijk onderzoek. Toch is het concept van kleurenpsychologie een hot topic in marketing, kunst, design en andere gebieden. Veel van het zogenaamde ‘bewijs’ is eerder anekdotisch, maar onderzoekers en experts hebben wel een paar belangrijke ontdekkingen en observaties gedaan over de psychologie van kleur en het effect daarvan op stemmingen, gevoelens en zelfs ons gedrag.

De meeste psychologen staan sceptisch tegenover kleurentherapie. Percepties van kleur zijn immers subjectief zijn, maar enkele kleureffecten hebben toch een universele betekenis

Warme kleuren

Gevoelens over kleur zijn vaak persoonsgebonden en worden aangestuurd door onze eigen ervaringen of door de cultuur waarin we leven. Terwijl de kleur wit bijvoorbeeld in veel westerse landen wordt gebruikt om zuiverheid en onschuld weer te geven, wordt het in veel oosterse landen gezien als een symbool van rouw. Hoewel percepties van kleur dus subjectief zijn, zijn er wel enkele kleureffecten die een meer universele betekenis hebben. Kleuren in het rode gebied van het kleurenspectrum (rood, oranje en geel) staan bekend als ‘warme kleuren’. Ze roepen emoties op die variëren van gevoelens van warmte en troost tot gevoelens van woede en vijandigheid. Warme kleuren creëren een stimulerende omgeving en zouden zelfs de eetlust opwekken. Geel of oranje worden vaak geassocieerd met eten, vandaar dat deze kleuren in veel restaurants terug te vinden zijn.

Kleurexperten wijzen er wel op dat men met felle kleuren zoals oranje en vooral geel voorzichtig moet omspringen. Ze reflecteren meer licht en stimuleren de ogen van een persoon overmatig, wat kan leiden tot irritatie.

Koele kleuren

Kleuren aan de blauwe kant van het spectrum (blauw, paars en groen) staan bekend als ‘koele kleuren’. Deze kleuren worden vaak omschreven als kalmerend, maar kunnen ook gevoelens van verdriet of onverschilligheid oproepen. Een rustgevende omgeving wordt vaak geassocieerd met groen en/of blauw. Wetenschappelijk gezien schuilt daar enige logica in. Het oog richt de kleur groen immers rechtsreeks op het netvlies, waardoor het minder belastend is voor de oogspieren. Blauw wordt aanbevolen voor ruimtes met een druk beloop of plaatsen waar mensen veel tijd doorbrengen. Blauw heeft de reputatie een kalmerende en serene kleur te zijn die zelfs invloed uitoefent op de ademhaling en de bloeddruk verlaagt. Blauw en groen helpen om te ontspannen en worden daarom vaak geadviseerd voor de slaapkamer.

Combinaties van beide kleurgebieden zouden dan weer de voordelen moeten versterken. Paars bestaat uit zowel rood als blauw en biedt volgens de kleurenpsychologie een ​​mooie balans tussen stimulatie en sereniteit en dat zou dan weer de creativiteit aanscherpen. Lichtpaars en lavendel staan voor een vredige omgeving, waardoor de spanning wordt verlicht, en kan dus zowel thuis of op kantoor een positieve invloed uitoefenen.

De psychologische effecten van kleuren

Nemen we een diepere duik in de kleurenpsychologie dan worden aan kleuren veel en soms haaks op elkaar staande betekenissen gegeven:

• Wit wordt geassocieerd met zuiverheid, onschuld, reinheid en neutrailiteit. Wit creëert ook een gevoel van ruimte. In het oosten staat wit dan weer voor rouw en verdriet.
• Zwart staat enerzijds voor gezag, elegantie, kracht, gesofistikeerdheid, intelligentie en wordt ook in verband gebracht met afslanken. Anderzijds heeft zwart een negatieve connotatie. De kleur wordt in het westen geassocieerd met dood en rouw.
• Grijs is een neutrale kleur die zowel tijdloos als praktisch is.
• Rood betekent liefde en romantiek, zachtheid en warmte, comfort en energie. Rood kan echter ook in verband worden gebracht met spanning, intensiteit en … bloed.
• Oranje legt de link naar vrolijkheid, enthousiasme, rijkdom, welvaart en verfijning.
• Geel betekent geluk, vrolijkheid, warmte en optimisme, maar is evenzeer een intense kleur die frustratie en woede oproept en dikwijls gebruikt wordt om de aandacht te trekken.
• Groen is een kleur die natuurlijk en koel oogt en symbool staat voor groei en gezondheid, kalmte en harmonie, rust en vruchtbaarheid. Groen kan echter ook slaan op jaloezie.
• Blauw geeft rust en stabiliteit, maar is ook koud en onverschillig en symboliseert verder wijsheid, loyaliteit, waarheid en gefocust zijn.
• Paars is een koninklijke kleur die in verband wordt gebracht met rijkdom, verfijning, wijsheid, voorspoed, respect en mysterie.
• Bruin betekent betrouwbaarheid, stabiliteit, vriendschap, comfort, warmte en veiligheid. Net als groen is bruin ook een kleur die geassocieerd wordt met de natuur, maar in sommige culturen wijst bruin ook op droefheid en rouw.
• Roze ten slotte is een lieflijke en kalmerende kleur die staat voor romantiek, liefde en zachtheid.

Kleur in marketing en reclame

Marketing en reclame zijn vakgebieden die ​​erom bekend staan kleurenpsychologie toe te passen. Sommige bedrijven hebben zwaar geïnvesteerd in dit soort onderzoek en dat toont aan dat ze geloof hechten aan bepaalde concepten en deze ook in hun advertenties implementeren. Kleur wordt door hen consequent gebruikt om bijvoorbeeld mensen hongerig te maken of bepaalde zaken met een positieve of negatieve toon te associëren. Kleuren worden ook gebruikt om vertrouwen, gevoelens van kalmte of energie aan te moedigen.

Modern onderzoek

De meeste psychologen staan sceptisch tegenover kleurentherapie en wijzen erop dat de veronderstelde effecten van kleur vaak schromelijk overdreven zijn. Onderzoek heeft in veel gevallen ook aangetoond dat de stemmingsveranderende effecten slechts tijdelijk van aard zijn. Een blauwe kamer kan in eerste instantie een gevoel van rust geven, maar het effect verdwijnt na korte tijd. Uit bestaand onderzoek is echter gebleken dat kleur mensen toch op verschillende verrassende manieren kan beïnvloeden. Zo zou blauwgekleurde straatverlichting tot minder criminaliteit leiden en zorgt rood ervoor dat mensen sneller en krachtiger reageren, iets dat volgens onderzoekers nuttig zou kunnen zijn tijdens atletische activiteiten. Verder onderzoek bracht ook aan het licht dat een jonge persoon eerder de voorkeur zal geven aan heldere, meer opvallende kleuren. Naarmate men ouder wordt, verandert de voorkeur naar warmere, zachtere, meer traditionele kleuren. Voor alle duidelijkheid: veel van die onderzoeken hebben amper of geen wetenschappelijke basis.

Conclusie

Hoewel kleur invloed kan hebben op hoe we ons voelen en hoe we in bepaalde situaties handelen, zijn de effecten zijn sterk onderhevig aan persoonlijke, culturele en situationele factoren. Er is bijgevolg meer wetenschappelijk onderbouwd onderzoek nodig om de kleurenpsychologie beter te begrijpen.