Is een verfborstel van Chinees varkenshaar beter? Of is een borstel meer dan de haren?

In dit artikel sommen we de verschillende borstels op met hun specifieke doel en kijken we hoe we onze borstels het best reinigen om er lang van te kunnen genieten. Maar eerst nemen we een kijkje naar de samenstelling van de borstel, in het bijzonder de keuze van de haren.

Grofweg kunnen we stellen dat er twee types borstels of ‘kwasten’ bestaan: er zijn platte borstels en er zijn ronde kwasten. Binnen deze categorieën zijn er enerzijds verschillende subtypes, anderzijds moeten we ook rekening houden met de samenstelling van de ‘haren’. Door de sterke opkomst van watergedragen verven duwde de kwast met synthetische ‘haren’ kwast met varkensharen ietwat op de achtergrond, maar de rol van de aloude klassieker is zeker niet uitgespeeld.

Waarom zijn verfborstels gemaakt van varkenshaar?

De reden waarom varkenshaar eeuwenlang de beste keuze was, heeft te maken met de unieke eigenschappen van het haar. Varkenshaar is dikker, sterker en elastischer dan eender welk ander dierlijk haar en biedt daardoor een grote weerstand aan mechanische krachten. Eén varkenshaar kan meer dan 2 kg dragen zonder te breken. Varkenshaar is bovendien conisch, wat zowel voor het maken van de kwasten als voor de functionering onontbeerlijk is. Conisch betekent dat de haren aan de wortelzijde dikker zijn dan aan de uiteinden waardoor dat de borstel de verf beter kan vasthouden en zowel geleidelijk als gelijkmatig weer afgeven op het te behandelen oppervlak.

Een varkenshaar kenmerkt zich door een schubbenstructuur, ook al kunnen we die niet met het blote oog zien. Hoe meer schubben, hoe beter de kwaliteit en hoe meer verf de borstel kan opnemen.

Een volgende eigenschap is dat varkenshaar een gespleten punt heeft, in vaktermen aangeduid als ‘bles’. Net deze bles zorgt ervoor dat de bovenzijde van de kwast zacht is en de verf gelijkmatig kan worden aangebracht zonder borstelaanzetten. Dat de haren bij het schilderen afslijten, is geen probleem voor de bles: het haar blijft zich splitsen waardoor de kwast zijn eigenschappen behoudt.

Varkensharen zijn oorspronkelijk krom, vandaar dat er een kookproces aan te pas komt om de haren recht te krijgen en ze ook zo te houden. Een nieuwe varkensharen verfborstel mag om die reden nooit eerst in water gezet alvorens men ermee aan de slag gaat. Zelfs een voldoende lang gekookte kwast zal onmiddellijk weer naar de natuurlijke, kromme toestand terugkeren.

Waarom Chinees varkenshaar?

Het beste varkenshaar is afkomstig van de rug van het varken waar de langste en sterkste haren groeien. Ook de ouderdom van het dier, het klimaat waar het opgroeit en het seizoen oefenen invloed uit op de kwaliteit van het haar. In koudere regio’s en in de winter heeft het varken meer bescherming tegen de koude nodig en kan de vacht drie keer zo dik zijn als in warmere periodes.

Het overgrote deel van de varkensharen is afkomstig uit China. Dat heeft niet alleen te maken met de gigantische aantallen gekweekte varkens aldaar, maar ook met de kwaliteit van het haar. Waarom die kwaliteit veel hoger is, wordt verklaard door de leefomstandigheden: veel varkens zijn in China nog echte scharreldieren die in vrijheid leven. Haar van (in hokken) gekweekte varkens is niet geschikt voor verwerking tot verfborstels. Bovendien is het land dermate uitgestrekt dat er verschillende klimaatzones zijn en er daardoor verschillende kwaliteiten varkenshaar voor verschillende doeleinden voorhanden zijn.

De benamingen van Chinees varkenshaar wijzen op de provincies waar het haar vandaan komt:

• Chungking en Hankow komen uit het Chinese hoogland en zijn de beste kwaliteiten op vlak van kracht, elasticiteit en diepe blessen.
• De kustprovincies hebben een zachter klimaat. De kwaliteiten Tsingtao, Tiensin en Shanghai voelen zachter aan en hebben een zeer fijne, korte bles.

Ook de kleur van het varkenshaar kan een indicatie zijn voor de kwaliteit. Zwart varkenshaar onderscheidt zich door de sterkte, elasticiteit en diepe blessen en wordt aanzien als de beste kwaliteit. Wit haar is iets zachter maar toch voldoende elastisch en slijtvast. Grijs haar is zeer slijtvast, maar komt weinig voor.

Prijsbepaling

De prijs van Chinese varkensharen wordt bepaald door de kwaliteit, de haarlengte en de kleur. Zwart varkenshaar is schaarser dan blond varkenshaar en kost bijgevolg meer. Varkensharen uit de provincie Chungking zijn nog schaarser en dus nog duurder.

Ook de langere haren zijn minder talrijk dan de kortere. De lengte van het varkenshaar wordt meestal uitgedrukt in mm aangevuld met een percentage ‘tops’, bijvoorbeeld 90%. Dit betekent dat 90% van een bundel van bijvoorbeeld 76 mm ook deze lengte heeft en dat er 10% korter haar in zit. Er zijn echter ook kwaliteiten op de markt van 60, 70 en 80% tops. Deze zijn goedkoper maar helaas ook van een mindere kwaliteit.

Kunststof haren

De jongste jaren worden meer en meer borstels met kunststof haren of synthetische vezels gebruikt. Dat heeft niet alleen te maken met het schaarser worden van echt varkenshaar, maar ook met de structuur van deze laatste.

Een varkenshaar is hol en heeft een schubbenstructuur, waardoor het minder geschikt is voor de verwerking van watergedragen verven. Dat merken we het best bij de applicatie. Watergedragen verven hebben een kortere open tijd. De verf slaat zich op in de holte van het haar en tussen de schubben waardoor er na verloop van tijd een zogenaamde ‘krop’ in de borstelharen ontstaat. Door de aanwezigheid van water als bindmiddel hebben varkensharen ook de neiging om terug te keren naar hun natuurlijk kromming.

Vandaar dat synthetische borstels de beste keuze zijn voor watergedragen verf. Nylon en polyester vezels, of een combinatie van beide (bv. Chinex), zijn de meest voorkomende vezels. Polyester vezels worden aanzien als het betere alternatief voor varkenshaar. De vezels onderscheiden zich door een hoge verfopname en een gecontroleerde afgifte zonder indroging en kropvorming. De haren absorberen geen water en gaan dus niet opzwellen bij contact met water. Kunststofvezels hebben een kunstmatige bles, waardoor ze zeer zacht zijn aan de bovenzijde en borstelaanzetten en -strepen worden vermeden.

Qua flexibiliteit is er amper verschil met varkenshaar. Dankzij een mix van conische en cilindrische vezels is de verfopname en de geleidelijke verspreiding verzekerd zodat men gemakkelijk de gewenste laagdikte kan aanbrengen.

Titanium Aqua voor verven op waterbasis

© Anza - Titanium Aqua voor verven op waterbasis

Ronde kwast met woeling en een mix kunststofvezel en Chinees Hankow varkenshaar

© ProGold - Ronde kwast met woeling en een mix kunststofvezel en Chinees Hankow varkenshaar

Goudhaantje puntkwast met gemodificeerde polyester vezels en verlijmde woeling

© Van Dam's - Goudhaantje puntkwast met gemodificeerde polyester vezels en verlijmde woeling

Anza Titanium rond met een mix van synthetische vezels

© Anza - Anza Titanium rond met een mix van synthetische vezels

Platte borstel met een mix van kunststofvezel en Chinees varkenshaar

© ProGold - Platte borstel met een mix van kunststofvezel en Chinees varkenshaar

Blokborstel

Blokborstel

Radiatorborstel voor moelijk bereikbare plekken

Radiatorborstel voor moelijk bereikbare plekken

Platte kwast voor beitsen en vernis

Platte kwast voor beitsen en vernis

Een borstel is meer dan de haren

De kwaliteit van een borstel wordt voor een (groot) deel bepaald door het vulmateriaal (varkenshaar of polyester), maar ook de andere onderdelen van de kwast zijn belangrijk.

Denk aan de verlijming van het vulmateriaal zodat haaruitval nagenoeg is uitgesloten en verkoperde of verzilverde metalen ‘bussen’ (waar de haren in verankerd zitten) die stevig genoeg zijn en niet gaan roesten. Ook van belang bij ronde kwasten en puntkwasten is de ‘woeling’ - dat is het (katoenen) touw dat rond de haren gewonden wordt – die de kwastharen goed bij elkaar houdt zodat de verf beter wordt opgenomen. Een kwast zonder woeling transformeert al snel in een soort ‘bloemkool’ waar men niet meer mee kan schilderen. Bij sommige fabrikanten wijst de kleur van de woeling op de toepassing, maar dat is niet overal het geval.

Kies de kwast in functie van de opdracht

Naast varkenshaar voor synthetische/solventgedragen lakken en synthetische vezels voor zowel watergedragen als solventgedragen verf, hangt de vorm en de grootte van de borstel ook voor een aanzienlijk deel af van de oppervlakte die moet worden behandeld.

Simpel uitgedrukt: hoe groter de oppervlakte, hoe groter de borstel. De keuze tussen een ronde kwast, platte kwast of puntkwast heeft ook deels te maken met de keuze van de schilder. In België zijn ronde borstels veruit in de meerderheid, bij onze noorderburen vindt de platte kwast en de puntkwast dan weer meer ingang.

Een overzicht:

• Platte kwast: voor lakken, lazuur en vernis.
• Puntkwast: voor het nauwkeurige werk op kleine oppervlaktes of op complexe objecten. Met een puntkwast met afgeschuinde punt kan men gemakkelijker langs randen en elementen in reliëf werken.
• Ronde kwast: initieel ontwikkeld voor het verven van ongelijke ondergronden, maar wordt nu gebruikt voor alle verfwerk dat meer precisie vereist. De ronde kwast heeft een kleiner oppervlak en is daardoor minder geschikt voor grote oppervlakken waar meestal beroep gedaan wordt op een platte kwast of verfrol.
• Vierkante / rechthoekige kwast (ook blokborstel genoemd): de lange haren laten toe om een grote hoeveelheid latex of acryl verf op te nemen. De verf kan ook makkelijker in poriën van stenen en voegen ingewerkt worden.
• Radiatorkwast: kenmerkt zich door een lange houten steel met een ‘knik’ aan de bovenkant om moeilijker bereikbare plekken (zoals de binnenkant van een radiator) te schilderen.
• Verniskwast: brede, platte borstel met lange haren, ideaal voor het vernissen van grote oppervlakken en parketvloeren.

Reinigen in (lauw)warm water voor watergedragen verf

Reinigen in (lauw)warm water voor watergedragen verf

Reiningen met oplosmiddel voor solventgedragen verf

© Alpina - Reiningen met oplosmiddel voor solventgedragen verf

Best-practices voor het reinigen van de kwast

Het reinigen van verfborstels is voor veel schilders een noodzakelijk kwaad, maar om economische redenen kan het natuurlijk niet anders. Probeer de kwast na gebruik zoveel mogelijk van verf te ontdoen door deze goed uit te strijken of af te strijken tegen de rand van de verfpot of -emmer.

Varkensharen borstels

• Verwijder de verfresten die zich nog in de holte van de haren en de schubbenstructuur van het haar bevinden met een speciale kwastenreiniger of oplosmiddel (terpentine / white spirit).
• Giet een laagje terpentine in een pot en zorg ervoor dat de terpentine goed door de kwasten wordt opgenomen.
• Beweeg de kwast door de terpentine en druk tegen de zijkant van de pot aan.
• Laat de kwast twee uur weken, wring eventueel uit (met de hand) en wrijf droog met een propere schone doek.
• Laat de kwast dan bij normale kamertemperatuur verder drogen (niet op een verwarming leggen). Als de kwast droog is, kan men een klein beetje lijnolie aan het haar toevoegen om uitdroging van het haar te voorkomen.
• Het haar weer in zijn oorspronkelijk vorm terugbrengen kan door er een folie omheen te wikkelen.
• Zet de kwast nooit op zijn haren weg, maar bewaar hangend of liggend op een koele plaats.

Borstels met synthetische vezels

• Verwijder de verfresten die zich nog in de haren bevinden met water.
• Gebruik hier geen plamuurmes voor de verwijdering van verfresten. De synthetische vezels kunnen dan immers gaan krullen.
• Spoel de borstels uit onder een stromende kraan (niet-milieuvriendelijk!) of neem een pot of emmer met warm water.
• Vul een pot met warm water en laat de gebruikte kwasten hier twee uur in weken.
• Droog de kwasten dan met een droge, schone doek.
• Bewaar hangend of liggend op een droge plek. Laat de kwast nooit langdurig op zijn vezels rusten.

Een (kostenbeparende) tip

Moet je verschillende lagen van dezelfde kleur schilderen? Spoel de borstels dan niet uit tussen elke laag. Op die manier verspil je heel wat verf, water of oplosmiddel (en kostbare tijd). Het is gemakkelijker én milieuvriendelijker om de kwasten in vershoudfolie of een plastic zak te wikkelen, goed afgesloten van de buitenlucht. De verf droogt op deze manier niet uit en je kan de dag nadien onmiddellijk verdergaan met verven. Gebruik je verf op solventbasis, wikkel de verfborstel dan in aluminiumfolie en sluit af van de buitenlucht. Dit soort verven droogt namelijk ook uit onder invloed van licht.