De authentieke look van kaleien

Terug in de tijd

De oorsprong van kaleien voert ons eeuwen terug in de tijd toen klassieke gevelverven nog niet bestonden. Bewoners opteerden toen voor een soort pap op basis van water, kalk en een vulstof (meestal zand) om muren en gevels af te werken. Met een blokborstel werd een dunne laag ongebluste kalk aangebracht, waarbij de structuur van het onderliggende muurwerk enigszins werd ‘verdoezeld’, maar toch grotendeels bewaard bleef. Bakstenen, voegen en andere elementen bleven dus zichtbaar, maar onvolkomenheden werden overdekt én de gevel werd verfraaid. Vooral boeren, maar ook begijnhoven en beluiken brachten jaarlijks een laag kalk aan op de buitenmuren van hun boerderijwoningen en stallen. Over het esthetische effect dacht men destijds niet al te veel na. De techniek kwam er in de eerste plaats om de muren te beschermen tegen zouten, vocht en andere weersinvloeden. Kaleien werd dus voornamelijk uit praktische en hygiënische overwegingen gedaan omdat het ook een ademend (dampopen) materiaal is dat de woning goed beschermt tegen vocht, wind en hevige neerslag.

Nostalgisch en authentiek

Bij het historische kalken werd niet-gebonden luchtkalk gebruikt. Ondanks de voordelen, was er toch een klein nadeel: het moest regelmatig worden vernieuwd. Door jaar na jaar een nieuwe laag te zetten, creëerde men na verloop der tijd wat we nu het ‘kalei-effect’ noemen en gekenmerkt wordt door een diepe, genuanceerde kleur met een borstelveegstructuur. Vandaag bestaat de oude schildertechniek nog steeds en is zelfs populairder dan ooit. Naast de bescherming tegen alle weersomstandigheden nam ook het belang van het esthetische resultaat toe. Een gekaleide gevel oogt nostalgisch en authentiek en creëert een landelijk uitzicht, ook in een stedelijk gebied. Kalei geeft een zachte uitstraling aan de woning zonder het karakter daarvan aan te tasten. De producten die vandaag bestaan, zijn niet dezelfde als vroeger. Terwijl het vroeger een aantal jaren duurde tot die dikke kaleilaag ontstond, duurt kaleien tegenwoordig niet langer dan enkele dagen.

Uitgebreid kleurenpalet

Kalei werd traditioneel in verschillende dunne laagjes aangebracht. Het materiaal is dikker dan gewone verf en is prima geschikt voor het verbergen van kleine onvolkomenheden in de ondergrond. De originele, klassiek wit/wit-grijze kleur is nog steeds een optie, maar is niet langer standaard. Hoewel de witte kleur een verkoelend effect heeft, wordt de laag sneller vuil. Donkere kleuren zijn echter perfect mogelijk. Kalei is vandaag immers verkrijgbaar in een uitgebreid kleurenpalet en een resem aan mogelijke afwerkingen en verfijnde texturen. Het is nu perfect mogelijk met één laag kalei in één keer het effect van het historische wit kalken van een muur te realiseren. Dankzij de vele opties en de positieve effecten van het ademende effect voor de gezondheid is kalei vandaag ook een optie voor binnenshuis.

Pleister of verf ...

In het huidige programma bieden fabrikanten de keuze uit kaleipleisters en kaleiverven. Het verschil schuilt voornamelijk in het uitvullend vermogen en in de snelheid van binding. Een kaleipleister wordt gemaakt op basis van een natuurlijke hydraulische kalk (NHL) of een hydraulische kalk (HL) ook ‘traskalk’ genoemd. Kaleiverf daarentegen is gemaakt op basis van een luchtkalk en is kant-en-klaar verkrijgbaar in emmers.

Een tweede verschil tussen kaleipleister en kaleiverf is de applicatietechniek. Bij een kaleipleister wordt het poeder eerst (met een handmixer) gemengd met proper water tot een gladde, smeuïge massa. Die massa wordt vervolgens 2 tot 3 mm dik in één laag geplaatst met een brede kwast of blokborstel. Dat doen we door de pap eerst verticaal aan te brengen en dan horizontaal uit te smeren. Om onvolkomenheden in de afwerking te voorkomen, werken we per muurvlak of tot waar de gevel een natuurlijke scheiding vertoont (ook het plaatsen van een tweede verdunde laag kan – zie verder). Borstelaanzetten blijven immers zichtbaar in het eindresultaat. Voor een gekleurde kalei lossen we eerst pigment op in een kleine hoeveelheid water en voegen die oplossing toe aan het aanmaakwater. De uitharding verschilt naargelang de basis. HL of traskalk is na een paar uur hard, bij een natuurlijke hydraulische kalk (NHL) duurt dit twee dagen. Bij het plaatsen van kalei moet men alle omstandigheden die de kalei snel doen uitdrogen vermijden. Het is bijgevolg niet aangeraden bij (te) veel wind en/of te koude of te hoge temperaturen (omgeving of ondergrond).

Kaleiverf daarentegen vergt een andere techniek, vergelijkbaar met klassieke verf. De afwerking wordt in twee tot drie lagen gezet. Voor buitentoepassingen gebeurt dat, gezien de aanwezigheid van luchtkalk, bij voorkeur op een moment dat het een paar dagen droog weer is.

Aandacht voor de ondergrond

Bij grotere oppervlakken opteren sommigen ervoor om eerst een soort ‘aanbrandlaag’ in de vorm van een iets vloeibaarder kaleilaag aan te brengen. Pas dan wordt de 2 à 3 mm dikke kaleilaag geplaatst. Anderen werken omgekeerd en brengen een tweede, met water verdunde laag aan op de gewone kaleilaag. Dit gebeurt om eventuele aanzetten tussen verschillende vlakken op dezelfde muur weg te schilderen of om ontstane kratertjes dicht te schilderen. Kalei moet immers ‘gesloten’ zijn, wat inhoudt dat zichtbare open poriën moeten worden dichtgemaakt met behulp van een brede, platte kwast (spalterkwast). Dat kan met verdunde kaleipleister of met een kwast ondergedompeld in water.

Kaleien kan op alle ruwe en poreuze steenachtige ondergronden of op onbeschilderde minerale buitenbepleisteringen, maar niet op reeds geverfde gevels. De in de basis aanwezige kalk (verf of pleister) moet zo direct mogelijk in verbinding komen met de minerale ondergrond. Verfresten of pleisterresten moeten vooraf grondig worden verwijderd. Wanneer je oude muren of een nieuwe muur gemetst met gerecupereerde bakstenen kaleit, kunnen er zich problemen stellen door de aanwezigheid van zouten uit het verleden in de vaak poreuze stenen. Ben je niet zeker of dat het geval is, laat dan vooraf een analyse uitvoeren. Ondergronden die té poreus zijn of plaatselijk niet zuigen, kunnen best voorbehandeld worden met een aangepast product (bijvoorbeeld kalklijm voor niet-poreuze natuurstenen). Een primer wordt beter vermeden, maar kan eventueel als er problemen zijn met het gelijkmatig en draagkrachtig maken van de ondergrond. Ook hier raden producenten van kaleiproducten aan vooraf advies in te winnen.

Waterdichtheid

Natuurlijke hydraulische kalk (NHL) en zelfs kalk met toevoeging van trass vormt geen garantie op een waterdichte laag, maar draagt vanaf een dikte van 2 tot 4 mm wel bij tot de waterwerendheid van de muur. De kalklaag buffert immers inslaande regen en heeft de eigenschap snel weer uit te drogen. Dat verklaart het typische ‘wolkerig’ effect op een gekaleide muur na een regenbui. Door het huis te kaleien, beschermt men de gevel niet alleen tegen allerlei weersinvloeden, het is ook nog eens een milieuvriendelijke en duurzame methode. De dampopenheid is belangrijk om vochtproblemen te voorkomen.

Kaleien stap voor stap

1. Voorbereiding

Kalei kan op verschillende ondergronden. Voorwaarde is dat die ondergrond volledig ‘schoon’ is. Onkruid, mos, oude verfresten, oude verflagen, loszittende delen, … moeten vooraf worden verwijderd worden. Delen van de gevel die men niet kaleit, worden afgeplakt. Om een correct resultaat te bekomen, moet men de gevel op voorhand lichtvochtig maken, zodat de gevel of muur niet meteen het vocht uit het kaleimengsel absorbeert

2. Kaleimengsel maken

De kalk wordt vooraf ‘geblust’ door er water aan toe te voegen, waardoor de schilder vertrekt met gebluste kalk in poedervorm. De gebluste kalk wordt dan toegevoegd aan zuiver water. Aan dat mengsel wordt (rivier)zand toegevoegd tot een smeuïge pap die kan uitgestreken worden. Aanlengen kan altijd met zuiver water. Kleurpigmenten worden meestal eerst gemengd met heet water en dan toegevoegd aan het kaleimengsel. Check daartoe wel altijd eerst de aanwijzingen op de verpakking.

3. Applicatie

Breng het kaleimengsel gelijkmatig in vloeiende bewegingen aan in kruisvorm (eerst horizontaal, dan verticaal). Tijdens het aanbrengen moet men het mengsel regelmatig omroeren, zodat geen van de ingrediënten (kalk, pigment of zand) naar beneden kan zakken. Meerdere dunne lagen zijn beter dan één dikke laag. De eerste laag mag wel niet volledig uitgedroogd zijn bij het aanbrengen van de volgende laag.

4. Afwerken

Ondanks het mooie eindresultaat, willen sommige klanten alsnog een gekaleide gevel overschilderen. Dat kan, maar niet met een standaard gevelverf. Desgevallend kan het wel met een zogenaamde ‘niet-carbonatie-remmende’ gevelverf, zoals minerale gevelverf, kalkverf of verf op basis van siloxanen.