Natuurlijke pleisters blijven gegeerde afwerkingen – deel 1: Venetiaans stucwerk

Rijkere kleuren

Muren afwerken met kalk geeft de woonruimte een uitgesproken natuurlijke uitstraling mee. Het licht lijkt dieper in het pleisterwerk door te dringen dan bij gebruikelijke moderne bouwmaterialen die, met uitzondering van structuurpleisters, een vlakke, eerder synthetische uitstraling hebben. Kalkafwerkingen zien er door een iriserende, bijna doorschijnende kleur rijker uit. Wanneer het licht weerkaatst op een kalkmuur, roept het emoties op die verbonden zijn met kleine Europese stadjes, huis voor huis gebouwd door ambachtslieden die generaties lang in het familiebedrijf zijn opgeleid.

Van kalk tot kalkpleister

Wat is er nu zo anders aan kalkpleister, het is tenslotte maar ‘kalksteen’. Simpel gezegd is kalk calciumhydroxide (Ca(OH)₂ dat, wanneer het aan CO₂ in de atmosfeer wordt blootgesteld, kalksteen wordt. Als de fabrikant de juiste pH-tolerante pigmenten door het kalkmengsel mengt, zal het product, wanneer het in kalksteen verandert, eruitzien als een uit de aarde afkomstige rotssteen. Daarom ook dat aardetinten zo goed werken in kalkpleistermengsels. De diepte van de kleurverzadiging en de doorschijnendheid van het oppervlak is al onmiddellijk na de voltooiing van het pleisterwerk zichtbaar. In het interieur brengen lampen aan het plafond 's avonds de gloed van de kalk naar voren. Maar aan de buitenkant schittert de kalkafwerking pas echt - het licht valt op het aggregaat (meestal marmerstof) en dringt door in de gekleurde kalksteen en komt warm en uitnodigend terug.

Op de oude manier

Kalkpleisters zijn ontstaan in de vijftiende eeuw in Venetië, vandaar dat vaak de benaming vaak als Venetiaans stucwerk of muurstucco wordt gehanteerd. De huidige kalkpleisters bestaan uit kalk, marmerpoeder, gips en natuurlijke pigmenten. Als het op de oude manier wordt gemaakt, wordt de kalk een week lang in een oven op ongeveer 900 °C gebrand om ongebluste kalk (calciumoxide) te creëren. Traditionele Italiaanse kalkovens worden gestookt met zaagsel van nabijgelegen meubelfabrikanten. Kolen gebruiken kan niet omdat dan sulfaten in de kalk zouden komen. De ongebluste kalk die zo ontstaat, is gelijkmatig gebrand en ‘dorstig’ naar water. Het toevoegen van water veroorzaakt een heftige exotherme reactie die een enorme stoomwolk doet ontstaan. Door deze reactie worden de kalkstenen ter grootte van een honkbal omgezet in een vloeibare substantie die ‘Latte di Calce’ (kalkmelk) wordt genoemd en bestaat uit water en fijne kalkdeeltjes van 1 micron. Het malen van de kalk is dus niet nodig om de fijnheid te bereiken die nodig is voor fijne pleisterafwerkingen.

Op de moderne manier

In het moderne hoogvolume kalkproductieproces wordt net genoeg water toegevoegd om de kalk te hydrateren tot een droge poedertoestand. Technisch gezien is dit ook calciumhydroxide, maar het vrije vocht is bijna nul. Hierdoor is het gemakkelijk te transporteren en te verwerken in tal van industriële processen, van landbouw over afvalwater-verwerking tot de productie van bouwmaterialen.

Welke productietechniek er ook gebruikt wordt, het moet gemengd worden met schoon, goed gesorteerd en gevormd toeslagmateriaal om een duurzame pleisterafwerking te krijgen. Traditioneel wordt in Europa Carrara marmeraggregaat gebruikt, wat chemisch gezien calciumcarbonaat of kalksteen is. Het geologische proces dat marmer heeft ondergaan, maakt dat het eindproduct sterk is en prachtige effecten met licht creëert. Ambachtslieden van generaties geleden gebruikten de kalkpleister om de muren stevigheid en scheurvastheid te geven. Andere toevoegingen, van oliën tot eieren, werden destijds al gebruikt om extra visuele effecten na te streven. De huidige Venetiaanse pleisterafwerkingen zijn gebaseerd op de kennis van generaties stukadoors en zijn ontworpen om de schoonheid van kalk en marmer te laten zien, met inbegrip van prestatieverbeteraars om enkele van de inherente beperkingen van kalk te omzeilen.

Belangrijkste kenmerken

1. Weerstand tegen vocht en ‘ademend vermogen’: Venetiaans stucwerk voorkomt dat vocht zich ophoopt en condenseert. Ze laten wzterv snel door, waardoor ze ideaal zijn in vochtige klimaten. Het maakt muren en plafonds stevig en waterdicht en bevordert de ‘natuurlijke transpiratie’ (de zogenaamde ‘damopenheid’).
2. Natuurlijk product: Venetiaans stucwerk is enkel opgebouwd uit natuurlijke componenten die niet giftig zijn. Kunststoffen en schadelijke chemicaliën worden niet gebruikt bij de productie.
3. Schimmelwerend: dankzij de hoge pH-waarde (tussen 11 en 12) hebben de pleisters schimmelwerende en antibacteriële eigenschappen.
4. Eenvoudig te herstellen en reinigen: het onderhoud van het stucwerk is zeer eenvoudig. Een vochtige doek volstaat om het schoon te maken.
5. Duurzaamheid: Venetiaans stucwerk is een decoratieve coating met een grote duurzaamheid, de afwerking is sterk en heeft een zeer lange levenstijd.
6. Decoratieve waarde: hoewel Venetiaans stucwerk op zich een eenvoudig product is, creëert het stijl en elegantie.
7. Zelfherstellend: verse kalkpleister vult kleine scheurtjes op die ontstaan door spanning in gebouwen. Dit kan gedeeltelijk verklaren waarom kalkpleisters veel minder scheuren vertonen dan pleisters van (portland)cement.

Toepassingen

Venetiaans kan eventueel buitenshuis worden toegepast, maar wordt in grotere mate gebruikt om binnenruimten te decoreren. Je vindt het vooral terug in hallen, woonkamers en badkamers. Hoewel alle wanden ermee afgewerkt kunnen worden, komt het vaak voor op slechts één wand zodat deze meer opvalt en de visuele impact groter is, vooral wanneer het stucwerk een donkerdere kleur heeft dan de rest van de muren. De techniek kan overigens ook passend zijn voor de slaapkamer. Het is minder gebruikelijk, maar creëert ook daar een even gezonde als visueel aantrekkelijke decoratieve afwerking. In de meeste gevallen wordt dan geopteerd voor lichtere tonen zoals wit, lichtgrijs of beige.

Niet alleen muren, ook op plafond kunnen we het aanbrengen, vooral dan in kamers met hoge plafonds. Het gebruik mondt uit in een visueel ‘nabijheidseffect’ ten opzichte van de vloer en dat zorgt dan weer voor een gezellige ruimte.

Traditionele werkwijze

1. De muren moeten in goede staat verkeren vooraleer van start te gaan. Dat betekent stofvrij en zonder onregelmatigheden, scheuren of onvolkomenheden. Als er geen minerale basis aanwezig is (bijvoorbeeld dispersieverven, gipsplaten, glas, tegels, MDF, gewapend beton, enz.) moet men het oppervlak voorstrijken met een hechtprimer. Eventueel kan er ‘nat-in-nat’ gewerkt worden. Is de minerale basis er wel, dan kan de eerste stap meteen gezet worden.
2. Eerste laag: gelijkmatig aanbrengen van de basislaag (zonder kleurpigmenten) met een troffel met stijf blad zodat het oppervlak zo glad mogelijk is. Het verbruik voor de eerste laag is +/- 800-900 g/m².
3. Drogen en schuren: na minimaal 8 tot 12 uur drogen (afhankelijk van temperatuur en luchtvochtigheid) wordt het oppervlak gladgemaakt met schuurpapier om eventuele bramen te verwijderen met schuurpapier of spatel.
4. Tweede laag: de stucco wordt nu eerst gekleurd. De tweede laag moet de eerste perfect bedekken zodat er een uniforme kleur zichtbaar is. Reken voor de tweede laag +/- 350 g/m². Vooraleer aan te brengen, moet de eerste laag met water verzadigd worden (bv. met behulp van een spuitfles). Let er wel op dat er geen overtollig water op de muur staat.
5. Drogen en ontstoffen: na minimaal 3 tot 4 uur drogen (langer mag zeker) kan men met doek het stof af vegen.
6. Derde laag: voor de derde laag hebben we +/- 150 gram/m² nodig. Het oppervlak wordt opnieuw eerst worden bevochtigd. Wrijf het materiaal met de troffel in een vlakke hoek met matige druk over het oppervlak, zodat de kalkkristallen er goed ingedrukt worden. Het glanseffect treedt overal op, Zijn er nog matte oppervlakken, dan moet daar nog iets meer materiaal worden aangebracht. Pas dan ziet men het beoogde marmereffect. Afhankelijk van het resultaat, kan men na een droogtijd van 3 tot 4 uur eventueel een vierde laag aanbrengen.
7. Poetsen om het marmereffect te bereiken: om de glans te verhogen kan men na een droogtijd van 2 tot 3 uur een waslaag / Venetiaanse zeep aanbrengen om de muur of het plafond te polijsten. Dit accentueert het marmereffect dat kenmerkend is voor Venetiaans stucwerk.